Tại sao là trăm năm cô đơn mà không là ngàn năm cô đơn, hay là một độ dài cô đơn nào khác? Là trăm năm cô đơn vì đó là nỗi cô đơn của con người, mà con người có may mắn lắm cũng chỉ sống đến trăm năm. Có người nói: tôi chưa bao giờ cảm thấy cô đơn. Người khác lại nói: tôi có cuộc sống gia đình đề huề, hạnh phúc, cớ gì lại cô đơn chứ! Một người khác nữa lại nghĩ rằng: chỉ có những người bi quan, yếm thế, không hội nhập được với cộng đồng, với xã hội mới cảm thấy cô đơn. Có thực như vậy không?
Xét về mặt nhân bản, cô đơn là một thuộc tính của con người, một trạng thái xúc cảm tương tự như giận, thương, yêu, ghét. Nhưng trong khi các trạng thái xúc cảm kia cần có một đối tượng bên ngoài tác động, mang tính chất thời điểm và vô thường; cô đơn là một thuộc tính vĩnh hằng của bản thể con người, tồn tại độc lập, tự tại, không bao giờ mất đi mà chỉ ở trạng thái tiềm sinh trong một số hoàn cảnh nào đó. Cô đơn tiềm ẩn trong bản ngã của mỗi con người từ lúc khai sinh và đồng hành với con người trong suốt chặng đường trăm năm.
Nói cô đơn là thuộc tính của con người còn vì nó giúp phân biệt con người với các loài động vật khác. Chỉ có con người mới cảm nhận được… cô đơn, mới trăn trở và dằn vặt nhiều với… cô đơn. Điều đó vừa như một đặc ân, vừa như một sự trừng phạt. Đặc ân hay trừng phạt - tất cả đều đã được nhào nặn bởi bàn tay của Thượng Đế. Muốn hay không muốn, con người cũng không thể khước từ. Tuy vậy, con người có quyền lựa chọn một trong hai, và lựa chọn điều nào hoàn toàn tùy thuộc vào thái độ sống: dũng cảm hay hèn nhát. Như một qui luật vốn dĩ rất quen thuộc, đặc ân chỉ được ban tặng cho những ai dũng cảm (đương đầu), và sự trừng phạt luôn là định phần dành cho những kẻ hèn nhát (trốn chạy).
Mọi đứa trẻ khi mới chào đời đều khóc thét lên. Đó là tiếng khóc, tiếng kêu gào của sự cô đơn mà nó ý thức được một cách vô thức. Nó chỉ ngưng khóc, ngưng kêu gào khi có bàn tay người mẹ vỗ về, tức là chỉ khi nỗi cô đơn của nó được xoa dịu. Mọi con người trên trái đất này đều cô đơn, chỉ có điều có người nhận ra, có người không, có người cô đơn ít, có người cô đơn nhiều hơn. Có người lựa chọn để đối diện và sống với cô đơn. Có người vô minh trọn kiếp như người vô thức. Có người sợ cô đơn thống thiết như sợ loài ngạ quỉ. Xét cho cùng, sợ sự cô đơn là một trong những bản năng cố hữu của con người. Và vì sợ nên họ tìm cách trốn chạy, có khi, suốt cả cuộc đời.
Con người là một loại động vật cao cấp có bản năng sống theo bầy. Bản năng sống theo bầy này xuất phát từ bản năng cố hữu của sự sợ cô đơn. Hôn nhân và việc tìm kiếm bạn đời, ngoài mục đích truyền giống, thể hiện rất rõ bản năng cố hữu này. Và thế là với sự ràng buộc của mối liên hệ phối ngẫu, họ cùng đồng hành, dìu dắt nhau trên cuộc hành trình trốn chạy sự cô đơn. Cuộc hành trình này về sau có thêm sự tham gia của những đứa con bé nhỏ của họ. Cùng nhau họ hình thành một "tập đoàn" trốn chạy sự cô đơn. Do đó, nếu chẳng may một thành viên nào đó trong "tập đoàn" này mất đi, họ khóc lóc không thể tả xiết. Trong tiếng khóc ấy, ngoài sự tiếc thương mối thâm tình vừa mất đi, còn có cung điệu của niềm sợ hãi sự cô đơn mà họ sắp phải đối diện.
Nghệ sĩ thường cô đơn nhiều hơn người thường. Thiên tài lại càng cô đơn hơn ai hết. Nghệ sĩ và thiên tài cô đơn vì trái tim họ đập mạnh quá, tâm hồn họ mẫn cảm quá, đầu óc họ dao động với tần số cao quá mà cô đơn lại vô cùng tỉnh ngủ, ngay lập tức thức dậy với những tiếng động nhỏ nhất, những giao thoa nhẹ nhàng nhất. Nói chung, dẫu có một ít sự khác biệt về cường độ, cô đơn tiếp cận mỗi con người theo cách riêng của nó, không phân biệt chủng tộc, tuổi tác hay giới tính.
Một người anh em song sinh của cô đơn là cô độc. Chúng tuy khác nhau nhưng tựu hình chung chúng chỉ là những phiên bản của cùng một thuộc tính. Sự khác biệt giữa cô đơn và cô độc mỏng manh và mơ hồ như sự khác biệt giữa sương và khói. Nhìn một cõi không gian trắng xoá, mông lung và mờ ảo, đố ai biết được đó là khói hay sương; dẫu biết rằng trong sương có chứa nhiều hơi nước, còn trong khói thì không. Cô đơn thường dễ đến xâm chiếm lòng chúng ta những khi chúng ta cô độc, vì khi đó chúng ta không còn vũ khí để tự vệ, không còn đồng minh để cùng trốn chạy. Ngươc lại, trong bản thân sự cô đơn cũng đã vốn hiện hữu một nổi cô độc nội tại và cực đoan. Nổi cô độc này không chấp nhận bất cứ một "sóng nhiễu" nào, bất cứ sự "xâm lăng" nào và với đặc tính này, nó đã tạo dựng nên những thiên tài.
Có thể trốn chạy được… cô đơn không? Đó là câu hỏi mà nhiều người tự chất vấn lấy mình. Thực tế là, con người chỉ có thể trốn chạy ngoại vật, tức là những gì không thuộc về mình. Mà cô đơn không phải là ngoại vật. Cô đơn nằm sâu bên trong bản thể con người. Do đó, làm sao con người có thể trốn chạy được chính mình kia chứ! Giống như có ai lại có thể trốn chạy được cái bóng của chính mình đâu. Sự trốn chạy ấy quả thực là một “điệp vụ bất khả thi”.
Để trốn chạy, nhiều người lựa chọn để vùi mình vào những cơn say lúy túy, với hy vọng rằng men say sẽ làm cô đơn ngủ quên. Nhưng trong những phút giây chếnh choáng, cô đơn lại càng trở nên mẫn cảm hơn bao giờ hết. Người say quên tất cả, chỉ một điều thôi còn ở lại và trớ trêu thay, điều đó chính là… cô đơn. Trong phút giây ấy, người và cô đơn đối mặt nhìn nhau bỡ ngỡ, nửa xa lạ, nửa thân quen. Thân quen vì có bao giờ lìa nhau. Xa lạ vì người đã trót quay mặt đi, chẳng muốn nhìn. Hụt hẫng, ngỡ ngàng, người buồn quá và… bật khóc - những tiếng khóc cô đơn dấm dẳng nghe nát lòng.
Nhiều người lựa chọn để vùi mình vào những cơn truy hoan bất tận, với hy vọng rằng đam mê cháy bỏng sẽ khỏa lấp đi dấu vết của cô đơn. Nhưng sau những vồ vập nhiệt cuồng và chính ngay trên đỉnh cao nhục cảm, người chua xót mà nhận ra rằng cô đơn vẫn ùa về, xâm chiếm lòng mình như gió lùa quanh nhà trống. Người thấy mình nằm đó với thân thể trần trụi, rã rời, bất lực nhìn cô đơn ve vuốt từng thớ thịt còn nồng say mùi ân ái, nửa âu yếm, nửa mỉa mai. Âu yếm vì vốn dĩ đã thân quen. Mỉa mai vì có kẻ chạy trốn để kẻ khác phải nhọc công kiếm tìm.
Không thể trốn chạy được cô đơn, con người thấy mình được đặt ở vị thế của một chiến binh: hoặc xông tới, đối diện với quân thù và chiến đấu để tìm cơ hội sống sót, hay đầu hàng, ngã gục và chấp nhận bị giẫm đạp dưới gót chân của những kẻ thù không khoan nhượng. Sự so sánh có vẻ quyết liệt, nhưng cô đơn, thực ra, không quá nhẫn tâm, vô tình. Cô đơn chỉ tấn công những ai muốn phủ nhận sự hiện hữu của nó và tỏ thái độ ghẻ lạnh, lánh xa. Với những ai hiểu biết hơn và muốn chung sống hòa bình, cô đơn sẵn sàng thỏa hiệp.
Thỏa hiệp và chấp nhận cọ xát với cô đơn là một sự lựa chọn dũng cảm và khôn ngoan. Dũng cảm là vì có quá nhiều người đã sợ hãi cô đơn như một ám tượng kinh hoàng, và họ cố để lẫn tránh nó từng phút, từng giây như lẫn tránh một nhục hình. Sự lẫn tránh đó bất lực và yếu đuối làm sao! Còn khôn ngoan vì sao ư? Biết chấp nhận và khắc phục để vượt qua luôn là biểu hiện của những con người khôn ngoan, những chiến binh nắm vững kỹ thuật tác chiến. Và thực tế cho thấy là sau những gai góc làm chảy máu đớn đau, ẩn sau nỗi cô đơn nhiều ray rứt là… những bông hồng rất đẹp. Chúng nằm đó im lìm trên những đỉnh cao hun hút hay những hố sâu lặng câm trong tư thế chờ con người đến nhặt lấy.
Không những chỉ thế, không những chỉ là dũng cảm và khôn ngoan, sống trọn vẹn với cô đơn còn là một điều thiết yếu. Con người không thể trưởng thành nếu không có cô đơn. Chính ngay trong những giây phút cô đơn tĩnh mịch tột cùng ấy, con người nhận rõ một sự thật hiện hữu là: mỗi con người hiện diện trên cõi đời này một cách hoàn toàn riêng biệt và ta chẳng có ai để tựa nương, ngoài chính bản thân mình. Nhận rõ và chấp nhận điều đó, con người biết cách để sống độc lập và tự đứng trên đôi chân của chính mình. Đối mặt trực diện với cô đơn và nếm lấy thứ hương vị mật đắng của nó là một cách tuyệt vời để con người rèn luyện nhân cách trước những hoàn cảnh xã hội rối rắm và đầy cám dỗ.
Có một điều này thậm chí còn đáng lưu ý hơn và giúp cô đơn trở nên thiết yếu hơn bao giờ hết: Cô đơn giúp con người tự do. Chúng ta đang sống trong một xã hội mà ở đó tương tác và sự cọ xát giữa những cá thể con người ngày càng trở nên dữ dội và sát sao hơn. Các phương tiện thông tin đại chúng hiện diện ở khắp mọi nơi và tác động vào chúng ta từng giờ, từng phút với các ý thức hệ, các trào lưu sống, các hiện trạng xã hội… Đôi lúc chúng ta có cảm giác ngạt thở vì sự tấn công quá dồn dập này. Cô đơn cho chúng ta một khoảng không gian sống đủ tĩnh lặng và sâu lắng để chúng ta có dịp nhìn sâu hơn vào tư duy và cảm xúc của bản thân mình. Và chính trong những khoảnh khắc cô đơn ấy, chúng ta là những cá thể hoàn toàn.. tự do.
Để cảm nhận được và "đương đầu" với sự cô đơn, đòi hỏi chúng ta phải có một ít tri thức, một ít xúc cảm tâm linh và nhiều can đảm. Chúng ta không thể cảm nhận được sự cô đơn nếu chúng ta mãi đắm chìm trong những tính toan, lo lắng đời thường, nếu lòng chúng ta đã trở nên chai lì với mọi tác động. Trong trường hợp sau, sự vô cảm - một thảm hoạ xã hội kinh hoàng- sẽ là một hệ quả tất yếu. Chúng ta cũng không thể trốn chạy được sự cô đơn vì nó nằm ở ngay bên trong chúng ta, chứ không phải bên ngoài, mà làm sao chúng ta có thể trốn chạy được chính chúng ta kia chứ. Hãy nghe Phạm Công Thiện chỉ chúng ta cách đối phó với bế tắc: "Bế tắc à! Hãy tròng đầu vào bế tắc, hãy nhảy dây với bế tắc, hãy làm tình với bế tắc". Nếu chúng ta tập làm quen với nỗi cô đơn sâu thẳm trong lòng mình, thay vì trốn chạy nó, tập quan sát nó xem nó vận hành như thế nào như cái cách người ta quan sát hơi thở trong thiền quán, chiêm ngưỡng dung nhan nó như chiêm ngưỡng dung nhan người tình thì chúng ta có quyền tin rằng đến một ngày kia, nỗi cô đơn trăm năm của một đời người ấy sẽ trở thành một đoá hồng đẫm sắc.
16/03/2012
Jeffrey Thai
No comments:
Post a Comment